کُریچه (واکوئول)، محلّی برای ذخیره صفحه 82 تا 83

واکوئول، محلّی برای ذخیره

یکی از ویژگی های یاخته های گیاهی، داشتن اندامکی به نام واکوئول است.

در واکوئل، مایعی به نام شیرۀ واکوئولی قرار دارد.

شیرۀ واکوئولی ترکیبی از آب و مواد دیگر است.

مقدار و ترکیب شیره واکوئلی، از گیاهی به گیاه دیگر و حتی از بافتی به بافت دیگر فرق می کند.

بعضی یاخته های گیاهی واکوئول درشتی دارند که بیشترِ حجم یاخته را اشغال می کند.

وقتی تعداد مولکول های آب در واحد حجم در محیط بیشتر از یاخته – گیاهی – باشد، آب وارد یاخته می شود، در نتیجه پروتوپلاست حجیم و به دیواره فشار می آورد. در این حالت واکوئول ها پر آب و حجیم اند. دیوارۀ یاخته ای در برابر این فشار تا حدی کشیده می شود، اما پاره نمی شود. یاخته در این وضعیت در حالت تورژسانس یا تورم است.

حالت تورم یاخته ها – تورژسانس – در بافت های گیاهی سبب می شود که اندام های غیر چوبی، مانند برگ و گیاهان علفی استوار بمانند.

اگر به هر علتی تراکم آب کم شود، پروتوپلاست جمع می شود و از دیواره فاصله می گیرد. این وضعیت، پلاسمولیز نامیده می شود.

اگر پلاسمولیز طولانی مدت باشد، پژمردگی حتی با آبیاری فراوان نیز رفع نمی شود و گیاه به دنبال مرگ یاخته هایش، می میرد.

آب بر اساس اسمز می تواند از غشای پروتوپلاست و واکوئول، آزادانه و بدون صرف انرژی عبور کند.

فعّالیت تورژسانس و پلاسمولیز در یاخته های گیاه: الف) برای مشاهده تورژسانس و پلاسمولیز در یاخته گیاهی آزمایشی طراحی و اجرا کنید.

فعّالیت تورژسانس و پلاسمولیز در یاخته های گیاه: ب) گفتیم که یاخته های گیاه براساس تفاوت فشار اسمزیِ پروتوپلاست و محیط اطراف، به حالت تورژسانس یا پلاسمولیز در می آیند. آیا پلاسمولیز و تورژسانسِ یاخته ها، سبب تغییر در اندازه یا وزن بافت گیاهی می شود؟ چگونه با روش علمی به این پرسش پاسخ می دهید؟

شکل 6 : تورژسانس و پلاسمولیز در یاختۀ گیاهی

به جز آب، واکوئول محل ذخیرۀ ترکیبات پروتئینی، اسیدی و رنگی است که در گیاه ساخته می شوند؛

آنتوسیانین یکی از ترکیبات رنگی است که در واکوئول ذخیره می شود.

آنتوسیانین در ریشۀ چغندر قرمز، کلم بنفش و میوه هایی مانند پرتقال توسرخ، به مقدار فراوانی وجود دارد.

رنگ آنتوسیانین در pH  های متفاوت تغییر می کند.

غشای واکوئول مانند غشای یاخته، ورود مواد به واکوئول و خروج از آن را کنترل می کند.

فعّالیت: برگ کلم بنفش را چند دقیقه در آب معمولی قرار دهید، چه اتفاقی می افتد؟ اکنون آن را به مدت چند دقیقه بجوشانید. چه

می بینید؟ مشاهدۀ خود را تفسیر کنید.

پروتئین، یکی دیگر از ترکیباتی است که در واکوئول ذخیره می شود.

گِلوتن یکی از پروتئین های است که در گندم و جو ذخیره می شود و برای رشد و نمو رویان به مصرف می رسد

شکل 7 : یاخته هایی که گلوتن در واکوئول آنها ذخیره شده است.