بهبود خاک صفحه 100 تا 101
بهبود خاک
خاکِ مناطق مختلف ممکن است دچار کمبود برخی مواد یا فزونی مواد دیگر باشد.
اصلاح خاک هایی با کمبود یا فزونی مواد، می تواند آنها را برای گیاهان قابل کشت کند.
اگر خاک ها دچار کمبود باشند، با افزودن کود می توان حاصلخیزی آنها را افزایش داد.
زیست شناسان برای تشخیص نیازهای تغذیه ای گیاهان، آنها را در محلول های مغذّی رشد می دهند. از محلول ها مغذی برای تشخیص اثرات عناصر بر رشد و نمو گیاهان نیز استفاده می شود.
شکل ۲ : دستگاه ساده ای برای کشت گیاهان در محلول های مغذّی
محلول های مغذی، آب و عناصر مغذی محلول به مقدار معین دارند.
مقدار نیتروژن، فسفر و پتاسیم قابل دسترس در اغلب خاک ها محدود است، به همین دلیل در بیشتر کودها این عناصر وجود دارند.
کودهای مهم در انواع آلی، شیمیایی و زیستی (بیولوژیک) وجود دارند.
کودهای آلی، شامل بقایای درحال تجزیه جانداران اند.
کودهای آلی مواد معدنی را به آهستگی آزاد می کنند
چون کودهای آلی به نیازهای جانداران شباهت بیشتری دارند، استفادۀ بیش از حدّ آنها به گیاهان آسیب کمتری می زند.
از معایب کودهای آلی، احتمال آلودگی به عوامل بیماری زاست.
کودهای شیمیایی شامل مواد معدنی هستند که به راحتی در اختیار گیاه قرار می گیرند؛ بنابراین می توانند به سرعت، کمبود مواد مغذّی خاک را جبران کنند.
کودهای شیمیایی می توانند به سرعت، کمبود مواد مغذّی خاک را جبران کنند.
مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی می تواند آسیب های زیادی به خاک و محیط زیست وارد و بافت خاک را تخریب کند. از طرفی، با شسته شدن توسط بارش ها، این مواد به آب ها وارد می شوند. حضور این مواد باعث رشد سریع باکتری ها، جلبک ها و گیاهان آبزی می شود. افزایش این عوامل مانع نفوذ نور و اکسیژن کافی به آب می شود و می تواند باعث مرگ و میر جانوران آبزی شود.
کودهای زیستی شامل باکتری هایی هستند که برای خاک مفید و با فعّالیت و تکثیر خود، مواد معدنی خاک را افزایش می دهند.
استفاده از کودهای زیستی بسیار ساده تر و کم هزینه تر است.
کودهای زیستی معمولاً به همراه کودهای شیمیایی به خاک افزوده می شوند.
کودهای زیستی معایب دو نوع کود دیگر را ندارند.
همان طور که کاهش عناصر مغذی در خاک برای گیاهان زیان بار است، افزایش بیش از حدّ بعضی مواد در خاک می تواند مسمومیت ایجاد کند و مانع رشد گیاهان شود.
بعضی گیاهان می توانند غلظت های زیادی از مواد – سمی – را درون خود به صورت ایمن نگهداری کنند؛ مثلاً نوعی سرخس می تواند آرسنیک را که ماده ای سمّی برای گیاه است، در خود جمع کند.
نوعی سرخس می تواند آرسنیک را که ماده ای سمّی برای گیاه است، در خود جمع کند.
آرسنیک را که ماده ای سمّی برای گیاه است
بعضی گیاهان می توانند آلومینیم را نیز در بافت ها ذخیره کنند.
بعضی گیاهان می توانند آلومینیم را نیز در بافت ها ذخیره کنند. مثلاً گیاه گل ادریسی که در خاک های خنثی و قلیایی صورتی رنگ هستند در خاک های اسیدی آبی رنگ می شوند. این تغییر رنگ به علت تجمع آلومینیوم در گیاه است.
شکل ۳ : رنگ گل گیاه ادریسی در خاک های اسیدی (الف) و قلیایی و خنثی (ب(
بعضی گیاهان با جذب و ذخیرۀ نمک ها، موجب کاهش شوری خاک می شوند.
با کاشت و برداشت گیاهانی – که مواد سمی را در خود ذخیره می کنند – در چند سال پی درپی می توان باعث کاهش شوری خاک و بهبود کیفیت آن شد.
فعّالیت: آزمایشی را طراحی کنید که به کمک آن بتوان تأثیر کاهش یا افزایش مواد معدنی را در رشد و نمو گیاهان تعیین کرد.